Τι προσπαθεί να πετύχει το κεφάλαιο με το πείραμα της τετραήμερης εργασίας;

«Η επέκταση του εργοστασιακού συστήματος και η κατανομή της εργασίας που χαρακτηρίζει τη μανιφακτούρα απαιτούν τη χρήση της πιο ευπρόσδεκτης, υπάκουης και λιγότερο εξειδικευμένης εργατικής δύναμης που είναι δυνατόν. Οι εφευρέσεις των μηχανών αντικαθιστούν εξειδικευμένους εργάτες με ανειδίκευτους εργάτες, γυναίκες και παιδιά, οδηγώντας σε μεγαλύτερη εκμετάλλευση .»(Κ. Μάρξ)

Αρχικά, ανάλυση του Μαρξ για την καπιταλιστική οικονομία προβλέπει ότι η ανάπτυξη της τεχνολογίας θα έχει επιπτώσεις για τους εργάτες, καθώς την είχε συνδέσει με την αύξησής της έντασης της εργασίας. Είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η κάθε καπιταλιστική επιχείρηση τείνει να λειτουργεί με τον ελάχιστο αριθμό εργατών, που θα χειρίζονται όλο και πιο σύγχρονα μηχανήματα και θα ξεζουμίζονται ολοένα και περισσότερο, δουλεύοντας σαν εργαλεία. Παράλληλα, οι εργάτες που θα «πλεόναζαν» θα έμεναν εκτός παραγωγής, δημιουργώντας έναν στρατό ανέργων, ο οποίος θα ήταν πρόθυμος να εργαστεί σε ακόμα χειρότερες συνθήκες εργασίας προκειμένου να μπορέσει εργαστεί για να μην πεθάνει από την πείνα. Ωστόσο, στην εντατικοποίηση της εργασίας και τα εξαντλητικά εργασιακά ωράρια θα υπάρχει πάντα ένα όριο, που θα επιτρέπει στον εργαζόμενο να αναπαύεται και να μετέχει στην κατανάλωση προϊόντων.2

Η παραπάνω ανάλυση που περιγράφει την εκμετάλλευση του εργάτη, προσαρμόζεται στις εκάστοτε συνθήκες, που διαμορφώνονται από πολλούς παράγοντες, όπως η έκβαση της ταξικής πάλης στην κάθε χώρα, η ιστορία της, ο τρόπος με τον οποίο πέρασε στον καπιταλισμό κ.α. Προφανώς, οι συνθήκες έχουν αλλάξει από την εποχή που έγραψε ο Μαρξ το Κεφάλαιο, περιγράφοντας κατά βάση τον καπιταλισμό της Βρετανίας κατά το 1840-1860. Ωστόσο, ο στόχος της καπιταλιστικής επιχείρησης για μέγιστη εκμετάλλευση και επιδίωξη του μέγιστου κέρδους δεν μπορεί να αναιρεθεί.

Τα τελευταία χρόνια, η τετραήμερη εργασία εφαρμόζεται «πιλοτικά» και «πειραματικά» σε πολλές χώρες της Δύσης, αλλά δεν αποτελεί τον κανόνα. Η εφαρμογή της γεννά πολλά ερωτήματα σε σχέση με τα πραγματικά κίνητρα που κρύβονται πίσω από αυτή τη νέα ρύθμιση του χρόνου εργασίας και την επίδραση που θα έχει στην καθημερινότητα των εργαζομένων.

Πρόσφατα, η κυβέρνηση της Πορτογαλίας χρηματοδότησε ένα πρόγραμμα, στο οποίο συμμετείχαν 39 εταιρίες, οι οποίες εφάρμοσαν το μοντέλο: 100:80:100. Δηλαδή, το 100% του μισθού για το 80% του ωραρίου, σε ανταλλαγή με τη δέσμευση να διατηρήσουν τουλάχιστον το 100% της παραγωγικότητας. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι η Πορτογαλία έχει το τρίτο μεγαλύτερο εβδομαδιαίο χρόνο εργασίας στον ΟΟΣΑ, σύμφωνα με έκθεση των πανεπιστημίων του Λονδίνου και του Ρέντινγκ. Στην Βρετανία 61 εταιρείες με 3300 υπαλλήλους συμμετείχαν στο πείραμα με το μοντέλο 100:80:100. Ανάλογα προγράμματα αναμένεται να ξεκινήσουν στην Αμερική και την Ιρλανδία, ενώ έχουν προγραμματιστεί και για τον Καναδά, την Αυστραλία και την Νέα Ζηλανδία.1

Η ουσία του πειράματος της τετραήμερης εργασίας, αφορά την ικανότητα του σημερινού κεφαλαίου, να λειτουργεί την επιχείρηση μια μέρα λιγότερο εξασφαλίζοντας την ίδια παραγωγή και πετυχαίνοντας πολλαπλά οφέλη για το ίδιο, όπως είναι η μείωση του λειτουργικού κόστους της παραγωγικής διαδικασίας και η μεγαλύτερη παραγωγικότητα των εργαζομένων του. Σε όλες τις σχετικές μελέτες, αναφέρεται ότι οι εργαζόμενοι που θα εργάζονται τέσσερις ημέρες, θα πρέπει να είναι πιο «ουσιαστικοί» στην εργασία τους. Αυτό μεταφράζεται σε μεγαλύτερη ένταση εργασίας και εξορθολογισμό της παραγωγής, ώστε να είναι ταχύτερη και πιο αποτελεσματική, μέσα από τον περιορισμό της γραφειοκρατίας. Επιπρόσθετα, υπάρχει και το παράδειγμα του Βελγίου που εφάρμοσε την τετραήμερη εργασία χωρίς να υπάρξει μείωση του ωραρίου, αλλά συμπύκνωση του σε τέσσερις ημέρες.3

Εφόσον το κεφάλαιο κυριαρχεί, εύκολα θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι θα επεδίωκε την μέγιστη παραγωγικότητα με τις μέγιστες ώρες δουλειάς, σε όλους τους κλάδους. Ωστόσο, η δυσκολία του να βρει κατάλληλο προσωπικό, λόγω του φαινομένου της μεγάλης παραίτησης μετά την πανδημία οδηγεί σε πειραματισμούς, ώστε να προσφέρει επιπλέον κίνητρα για εργασία σε τομείς με δυσεύρετο προσωπικό. Πιο συγκεκριμένα, οι περισσότερες εταιρίες με τετραήμερο αφορούν εργαζόμενους σε γραφεία, οι οποίοι καλούνται να ολοκληρώσουν το κάθε project σε τέσσερις αντί για πέντε ημέρες ή σε μονάδες παραγωγής, που πρέπει να παρασκευάσουν τις παραγγελίες ταχύτερα. Αυτή η αλλαγή δύσκολα μπορεί να εφαρμοστεί στον τομέα της προσφοράς υπηρεσιών, όπως η υγεία ή η εκπαίδευση, λόγω της διαρκούς ανάγκης εξυπηρέτησης ενός «κοινού».

Τέλος, το όφελος των εργαζομένων από αυτό το πείραμα είναι αρκετά αμφιλεγόμενο, καθώς σε πολλές περιπτώσεις θα αυξήσει την εργασιακή πίεση, γεγονός που μπορεί να αναιρέσει τα θετικά της επιπλέον ξεκούρασης για μια ημέρα. Ταυτόχρονα, υπάρχουν πολλές αναφορές από εργαζόμενους που προτιμούν την μια επιπλέον ελεύθερη ημέρα, καθώς τους επιτρέπει να έχουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο, για τους ίδιους και την οικογένεια τους. Μια σημαντική παράμετρος είναι η προσπάθεια να μειωθούν οι άχρηστες γραφειοκρατικές διαδικασίες, που σπαταλούν τον εργασιακό χρόνο. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι αυτός ο πειραματισμός εφαρμόζεται σε χώρες με μεγάλη παράδοση υψηλής παραγωγικότητας.

Πηγές

1. https://shorturl.at/ucCow Τετραήμερη εργασία: Οι χώρες που τη δοκίμασαν – Πώς «δουλεύει» το μοντέλο μέχρι τώρα
2. Κ.Μαρξ, Κεφάλαιο, 1ος τόμος σελ 664-667
3. https://shorturl.at/z6Od0 Είναι η 4ήμερη εργασία το μέλλον;-Τα υπέρ και τα κατά