Πως έβλεπε ο Μαρξ την δυνατότητα επανάστασης στη Ρωσία

Ήδη, από τις δεκαετίες του 1870 και 1880 οι Μαρξ και Ένγκελς θεωρούσαν πιθανή την διεξαγωγή της επανάστασης στη Ρωσία. Όσο αφορά την ρωσική κοινωνία, ο Μαρξ ανέφερε ότι εξέλιξη της αγροτικής οικονομίας δεν ακολούθησε την ίδια πορεία με αυτήν της Δύσης. Στη Δύση κατά το πέρασμα στο καπιταλισμό, ο αγρότης σταδιακά έχασε την γη του, η οποία πέρασε στα χέρια λίγων ιδιωτών, οι οποίοι καθιέρωσαν την μαζική αγροτική παραγωγή με την χρήση σύγχρονων μέσων. Αντίθετα, λόγω της καθυστέρησης, η γη αποτελούσε κοινή ιδιοκτησία των Ρώσων αγροτών, οι οποίοι ιδιοποιούνταν μόνο το παραγόμενο προϊόν.

 Συγκεκριμένα, ο Μαρξ στην αλληλογραφία που είχε με την Βέρα Ζασούλιτς* έγραψε: «Στη περίπτωση της Δύσης, λοιπόν, μια μορφή ατομικής ιδιοκτησίας μετατρέπεται σε μια άλλη μορφή ατομικής ιδιοκτησίας. Στη περίπτωση των Ρώσων αγροτών, όμως, η κοινή ιδιοκτησία τους θα έπρεπε να μετατραπεί σε ατομική ιδιοκτησία.»¹

Στη συνέχεια, ο Μαρξ ανέφερε ότι η ανάλυση που έχει κάνει στο Κεφάλαιο, αφορούσε την Δύση και όχι την Ρωσία. Στο παρακάτω απόσπασμα φαίνεται να αφήνει και ένα περιθώριο αξιοποίησης των Ρωσικών αγροτικών κοινοτήτων στα πλαίσια μια διαφορετικής σοσιαλιστικής εξουσίας.

«Η ανάλυση που παρουσιάζεται στο Κεφάλαιο δεν προσφέρει συνεπώς επιχειρήματα ούτε υπέρ ούτε κατά μια βιωσιμότητας της αγροτικής κοινότητας. Οι ειδικές όμως μελέτες που έχω κάνει στη βάση υλικών που έλαβα από αυθεντικές πηγές με έπεισαν για το ότι αυτή η κοινότητα αποτελεί σημείο στήριξης για την κοινωνική αναγέννηση της Ρωσίας. Ωστόσο, προκειμένου να λειτουργήσει κατ' αυτό τον τρόπο, θα χρειαστεί πρωτίστως να εξαλειφθούν οι επιβλαβείς επιδράσεις που ασκούνται σε αυτή από όλες τις πλευρές και κατόπιν να εξασφαλιστούν κανονικές συνθήκες αυθόρμητης ανάπτυξης.»²

Ακόμη, ο Μαρξ θεωρούσε ότι η επανάσταση στη Ρωσία θα μπορούσε να πυροδοτήσει την επαναστατική διαδικασία στη Δύση. Ωστόσο, η διεξαγωγή μιας σοσιαλιστικής επανάστασης στη Δύση θα ήταν προϋπόθεση για το πέρασμα της Ρωσίας στο σοσιαλισμό.³

Στο παρακάτω απόσπασμα από τον δεύτερο πρόλογο του Κομουνιστικού Μανιφέστου (1882) τεκμηριώνονται αυτές οι διαπιστώσεις.

«Στη Ρωσία όμως, πλάι στην καπιταλιστική αγυρτεία που ανθίζει γρήγορα και στην αστική γαιοκτησία που μόλις τώρα αναπτύσσεται, βλέπουμε ότι η μισή και πάνω γη είναι κοινή ιδιοκτησία των αγροτών. Μπαίνει, λοιπόν, το ερώτημα: Μπορεί άραγε η ρωσική Όμπστσινα, αυτή η σε μεγάλο πια βαθμό υπονομευμένη μορφή της παμπάλαιας κοινοκτημοσύνης της γης, να περάσει κατευθείαν στην ανώτερη, στην κομμουνιστική μορφή της κοινής γαιοκτησίας; Ή αντίθετα θα πρέπει να διατρέξει πρώτα την ίδια πορεία διάλυσης που χαρακτηρίζει την ιστορική εξέλιξη της Δύσης;

Η μόνη απάντηση που μπορεί να δοθεί σήμερα σ' αυτό είναι: Αν η ρωσική επανάσταση αποτελέσει το σύνθημα για μια προλεταριακή επανάσταση στη Δύση, έτσι που οι δυο μαζί να συμπληρώνουν η μια την άλλη, τότε η τωρινή ρωσική κοινή ιδιοκτησία της γης μπορεί να χρησιμεύσει σαν αφετηρία για μια κομμουνιστική εξέλιξη.»⁴

Αναφορές

*Η Βέρα Ζασούλιτς διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στις απαρχές του ρωσικού επαναστατικού κινήματος, αρχικά ως οπαδός των ναρόντνικων με έντονες αναρχικές επιρροές και μετέπειτα ως μια από τις πρώτες μαρξίστριες της χώρας. Γνωστή κυρίως χάρη στην αλληλογραφία της με τους Μαρξ κι Ένγκελς

Βιβλιογραφία

1. K. Marx, «To Vera Zasulich. 8 March 1881» Εδώ: https://www.marxists.org/archive/marx/works/1881/zasulich/index.htm ολόκληρη η ανταλλαγή αλληλογραφίας Marx και Zasulich.

2. Περικλής Παυλίδης, «Ιστορία και κομμουνισμός», σελ. 55

3. Περικλής Παυλίδης, «Ιστορία και κομμουνισμός», σελ. 61

4. Μαρξ και Ένγκελς, «Πρόλογος της Δεύτερης έκδοσης του Κομουνιστικού Μανιφέστου»