Αρχικά, στις παραγωγικές δυνάμεις ανήκουν όλα τα μέσα, τα οποία χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για να παράξει υλικά αγαθά. Οι παραγωγικές δυνάμεις περιλαμβάνουν τόσο τα υλικά μέσα παραγωγής, όσο και την εργατική δύναμη, που ενεργεί πάνω στα αντικείμενα της φύσης, ώστε να προκύψουν νέα υλικά αγαθά1.
Το κομουνιστικό μανιφέστο αναφέρει: «Είδαμε, λοιπόν: τα μέσα παραγωγής και συγκοινωνίας που πάνω στη βάση τους διαμορφώθηκε η αστική τάξη, δημιουργήθηκαν στη φεουδαρχική κοινωνία. Σε μια ορισμένη βαθμίδα ανάπτυξης αυτών των μέσων παραγωγής και συγκοινωνίας, οι συνθήκες μέσα στις οποίες παρήγε και αντάλλασσε η φεουδαρχική κοινωνία, η φεουδαρχική οργάνωση της γεωργίας και της μανιφακτούρας, με μια λέξη οι φεουδαρχικές σχέσεις ιδιοκτησίας, δεν ανταποκρίνονταν πια στις αναπτυγμένες κιόλας παραγωγικές δυνάμεις. Εμπόδιζαν την παραγωγή αντί να την προωθούν. Μεταβλήθηκαν σε ισάριθμα δεσμά. Έπρεπε να σπάσουν, έσπασαν.»
Για τον Μαρξ, το πέρασμα από ένα κοινωνικό – οικονομικό σύστημα σε ένα άλλο, προκύπτει λόγω της αντίθεσης ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις και τις παραγωγικές σχέσεις. Για παράδειγμα το πέρασμα από την φεουδαρχία στον καπιταλισμό, έγινε λόγω της εμφάνισης νέων παραγωγικών δυνάμεων, που καταπιέζονταν στα πλαίσια του προηγούμενου συστήματος.
Το 1850 οι Ινδίες βρίσκονταν κάτω από Βρετανική κυριαρχία στα πλαίσια της αποικιοκρατίας. Ωστόσο, ο Μαρξ στα πλαίσια αυτής της κυριαρχίας διακρίνει δύο ρόλους:
α) Την εγκληματική φύση της αποικιοκρατίας.
«Δεν μπορεί όμως να υπάρχει καμία αμφιβολία, για το γεγονός ότι η αθλιότητα που έφεραν οι Βρετανοί στο Ινδοστάν διαφέρει ουσιαστικά και είναι απέραντα πιο βασανιστική από κάθε αθλιότητα που είχε υποφέρει προηγούμενα το Ινδοστάν».2.
β)Την μεγάλη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, που άλλαξε επαναστατικά την παραγωγή και όλο το κοινωνικό εποικοδόμημα. Ο Μαρξ φαίνεται να βλέπει με θετικό τρόπο την κατάργηση των κοινοτήτων, που είχαν μείνει αναλλοίωτες για αιώνες, μέχρι να πέσουν στα χέρια των Βρετανών.
«Αυτές οι μικρές στερεότυπες μορφές του κοινωνικού οργανισμού έχουν διαλυθεί στο μεγαλύτερο μέρος τους και εξαφανίζονται, όχι τόσο από τη χτηνώδικη επέμβαση του Βρετανού φοροεισπράχτορα και του βρετανού στρατιώτη, όσο εξαιτίας της επίδρασης του εγγλέζικου ατμού και του εγγλέζικου ελέυθερου εμπορίου. Αυτές οι οργανωμένες οικογενειακές κοινότητες είχαν τη βάση τους στην οικιακή βιοτεχνία, σ' αυτό τον ιδιόμορφο συνδυασμό της χειρωνακτικής υφαντουργίας, της χειροτεχνικής γεωργίας, που τους επέτρεψε να είναι αυτάρκεις. Η αγγλική επέμβαση, που μετατόπισε το νηματουργό και τον ινδό υφαντουργό, οδήγησε στη διάλυση αυτών των μικρών μισοβάρβαρων, μισοπολιτισμένων κοινοτήτων, ανατινάζοντας την οικονομική βάση τους, κι έτσι πραγματοποίησε την πιο μεγάλη και για να πούμε την αλήθεια, τη μόνη κοινωνική επανάσταση που είδε ποτέ η Ασία».3
Για τον Μαρξ, η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, είναι θετικό γεγονός, ακόμη και αν συμβαίνει με τις μεθόδους της Βρετανικής αυτοκρατορίας.
«Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι ειδυλλιακές αυτές κοινότητες, όσο άκακες κι αν φαίνονται, υπήρξαν πάντα το στέρεο θεμέλιο του ανατολίτικου δεσποτισμού, ότι περιόριζαν το ανθρώπινο πνεύμα μέσα στον πιο στενό ορίζοντα και τον μετέτρεπαν σε υποταχτικό σκλάβο των πατροπαράδοτων κανόνων και του στερούσαν κάθε μεγαλείο και ιστορική δραστηριότητα».4
Φυσικά, ο Μαρξ θεωρεί επαναστατική την δράση της Βρετανικής αστικής τάξης, γιατί εξυπηρετεί ένα αναγκαίο στάδιο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, που αντικειμενικά θα οδηγήσει σε ένα ανώτερο κοινωνικό και οικονομικό σύστημα, τον σοσιαλισμό.
«Μόνο όταν μια μεγάλη κοινωνική επανάσταση θα έχει κυριαρχήσει πάνω στις καταχτήσεις της αστικής εποχής, στην παγκόσμια αγορά και στις σύγχρονες παραγωγικές δυνάμεις και θα τις έχει υποτάξει στον κοινό έλεγχο των πιο προχωρημένων λαών, μόνο τότε η ανθρώπινη πρόοδος θα πάψει να μοιάζει με κείνον τον απαίσιο ειδωλολατρικό θεό που δεν ήθελε να πίνει το νέκταρ μέσα από τα κρανία σφαγμένων ανθρώπων.»5
Στο παραπάνω απόσπασμα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η αναφορά στις πιο προχωρημένους λαούς, οι οποίοι είχαν πραγματοποιήσει πρώτοι το πέρασμα στον καπιταλισμό και αντικειμενικά θα είχαν να διαδραματίσουν έναν πρωτοπόρο ιστορικό ρόλο. Αρκετά χρόνια αργότερα, αποσπάσματα σαν τα παραπάνω, ξεκομμένα από το συνολικό τους πλαίσιο, χρησιμοποιήθηκαν από τους πιο συντηρητικούς ηγέτες της σοσιαλδημοκρατίας για να ταχθούν ενάντια στην σοσιαλιστική επανάσταση σε μια καθυστερημένη χώρα, όπως η Ρωσία του 1917.
Παρόλα αυτά, ο Ένγκελς είχε έγκαιρα επισημάνει ότι ο ίδιος, όπως και ο Μαρξ, δεν είχαν σκοπό να δημιουργήσουν παρανοήσεις σε σχέση με την σημασία της τεχνολογικής ανάπτυξης στην κοινωνική αλλαγή.
«Σύμφωνα με την υλιστική αντίληψη της ιστορίας, ο καθοριστικός παράγοντας στην ιστορία σε τελευταία ανάλυση, η παραγωγή και η αναπαραγωγή της πραγματικής ζωής. Ούτε ο Μαρξ, ούτε εγώ ισχυριστήκαμε ποτέ τίποτα παραπάνω. Αν κάποιος τώρα το διαστρεβλώνει αυτό έτσι που να βγαίνει πως ο οικονομικός παράγοντας είναι ο μοναδικά καθοριστικός, τότε μετατρέπει εκείνη τη θέση σε αφηρημένη, παράλογη φράση, που δε λέει τίποτα.»6
Το 1890 ο Ένγκελς ένιωσε την ανάγκη να επισημάνει, ότι η ωρίμανση των συνθηκών, πρέπει να συνοδεύεται από την συνειδητή δράση του ανθρώπινου υποκειμένου, που θα φέρει την επαναστατική αλλαγή.
«Την ιστορία μας, την κάνουμε εμείς οι ίδιοι, την κάνουμε όμως, πρώτα, κάτω από πολύ ορισμένες προϋποθέσεις και όρους. Απ΄ αυτούς οι οικονομικοί είναι που αποφασίζουν τελικά.»7
Βιβλιογραφία
Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», τομ. 1, σελ. 191-192
Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Διαλεχτά Εργα», τομ. 1, σελ. 402
Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Διαλεχτά Εργα», τομ. 1, σελ. 407
Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Διαλεχτά Εργα», τομ. 1, σελ. 408
Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, «Διαλεχτά Εργα», τομ. 1, σελ. 415
Friedrich Engels : Γράμμα στον J. Bloch
Friedrich Engels : Γράμμα στον J. Bloch
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου